TALLSHIPS IN AMSTERDAM
Tientallen grote historische zeilschepen uit binnen- en buitenland meren vijf dagen lang af in de Amsterdamse haven. Woensdag 20 augustus start de tiende editie van Sail Amsterdam. En daarmee viert Amsterdam het 750-jarig bestaan van de stad en zijn rijke maritieme verleden. Het vrij toegankelijke evenement bestaat bovendien vijftig jaar. In deze special lichten we alvast zes bijzondere tallships uit om in de gaten te houden: groot, klein(er), oud en recent, maar allemaal met een eigen verhaal.
Sail-In Parade
Sail start woensdag 20 augustus met de Sail-In Parade, waarbij tienduizenden bezoekers worden verwacht. De lange parade van grote traditionele zeilschepen, de tallships, start vanaf 09.30 uur bij de sluis van IJmuiden. Daar varen ze het Noordzeekanaal op. De tallships worden begeleid door duizenden andere (zeil)schepen. Via het IJ komen ze in de Amsterdamse haven, waar ze tussen 15.00 en 18.00 uur zullen afmeren. De schepen zijn dan toegankelijk voor het publiek.
Volg Sail woensdag de hele dag live op de NOS-website en in de app. En kijk op het NOS YouTube-kanaal de hele tocht, via de 360 graden camera in de mast van een van de tallships.
Clipper Stad Amsterdam
Voorop in de Sail-In Parade vaart de clipper Stad Amsterdam, het zogenoemde vlaggenschip van Sail Amsterdam. Het idee voor de bouw van het schip is ontstaan tijdens Sail Amsterdam 1995, als symbool voor de handelsgeest van de stad. Het project bood werkloze jongeren en schoolverlaters een kans op een opleiding en werkervaring.
De Stad Amsterdam is gebouwd naar het voorbeeld van het koopvaardijschip Amsterdam uit de late 19e eeuw, maar in een moderne en luxe uitvoering.
Originele clippers zijn niet meer in de vaart, maar in de 19e eeuw werden ze gebruikt voor snel en efficiënt vracht- en passagiersvervoer over de wereldzeeën. Snelheid kregen de clippers mede dankzij de scherpe boeg en het relatief grote zeiloppervlak. Als de Stad Amsterdam onder volle zeil vaart, moet er 2200 vierkante meter zeil gehesen worden.
De driemaster heeft net een wereldreis van twee jaar achter de rug. Aan boord waren onder meer jongeren die vaardigheden leerden waarmee ze hun kansen vergroten op de arbeidsmarkt.
De Stad Amsterdam heeft net als de meeste andere tallships voornamelijk vierkant getuigde zeilen. Deze zeilen zijn bevestigd aan horizontale balken (ra's) die dwars op de lengteas van het schip staan. Voor grote zeilschepen die lange reizen maken is dit een efficiënte manier van zeilen als de wind van achteren of schuin van achteren komt. Voor het varen en manoeuvreren met zo'n zeilschip is veel bemanning en kennis en kunde nodig.
De Witte Swaen
Na 429 jaar keert de Witte Swaen terug naar Amsterdam. Niet de originele, maar de replica van het schip waarmee de Nederlandse zeevaarder, cartograaf en ontdekkingsreiziger Willem Barentsz in 1596 bij Nova Zembla strandde in het ijs. De bemanning overleefde de barre winter in een nederzetting die ze bouwden van aangespoeld hout. De expeditie was gefinancierd door Amsterdamse kooplieden die interesse hadden in een handelsroute via het poolgebied naar Indië.
Van de originele Witte Swaen of vergelijkbare schepen bestaan geen bouwtekeningen. Hoe bouw je zo’n schip dan na? Bouwmeester Gerald de Weerdt ontdekte samen met wetenschappers dat de Hollanders in de 16e eeuw een verbazingwekkend slimme en eenvoudige techniek toepasten. Ze bouwden grotendeels ‘op gevoel’ en niet alles werd even precies uitgemeten. Om het schip goed in balans te houden, werd ballast toegevoegd op plekken waar dat nodig was.
Het waren zeer zeewaardige schepen, die snel en goedkoop geproduceerd konden worden. Geen enkel land kon die productie evenaren en dat gaf de Nederlanders als zeevarende natie een enorme voorsprong in de 16e eeuw, zegt De Weerdt.
In 2010 startte de bouw van de replica in Harlingen. Een wrakstuk dat door Russische archeologen was gevonden op Nova Zembla bleek precies te kloppen met de reconstructie die bouwmeester Gerald de Weerdt had gemaakt. De puzzelstukjes vielen in elkaar: het kon niet anders dan dat het wrakstuk afkomstig was van de Witte Swaen. En de bouwers wisten dat ze op het goede spoor zaten.
Met hulp van honderden vrijwilligers was het schip zo'n acht jaar later klaar. De Witte Swaen is, net als destijds, uitgerust met acht kanonnen en is van binnen zo authentiek mogelijk ingericht.
De Witte Swaen mag zeetochten maken, maar heeft nog geen vergunning om op binnenwateren te varen. Dankzij een crowdfund-actie komt de Witte Swaen met een sleepboot naar Sail.
50 jaar Sail Amsterdam
De eerste editie van Sail Amsterdam was in 1975, ter ere van het 700-jarig bestaan van Amsterdam. Het vrij toegankelijke evenement was zo’n succes, dat besloten werd Sail elke vijf jaar te organiseren. Alleen in 2020 kon Sail vanwege de coronamaatregelen niet doorgaan. Kijk hieronder naar een overzicht van de eerdere edities.
rechten: Walt Disney Studios
Eye of the Wind
Dit schip met de bruine zeilen zou je kunnen kennen uit Hollywoodfilms als Blue Lagoon (1980), de piratenfilm Nate and Hayes (1983), Tai Pan (1986) en White Squall (1996). Maar voordat de Eye of the Wind zijn avontuurlijke rol voor de camera kreeg, had het al een roerige geschiedenis achter de rug. En lang niet altijd zo glamoureus, want het schip belandde twee keer bijna op de schroothoop.
Het schip wordt in 1911 in Duitsland gebouwd en doet tientallen jaren dienst als (motor)vrachtschip. Twee keer loopt het ernstige schade op. Eerst bij een zware storm en in 1970 bij een brand. Beide keren wordt de tweemaster gered van een gang naar de sloop.
In 1973 koopt een Engelsman het schip en knapt het helemaal op. Opslagruimtes worden omgebouwd tot een lounge en slaapruimtes. Delen van het houten interieur komen uit een gesloopt bankgebouw. Een oude dansvloer wordt gebruikt om een stevig teakdek te maken. Het vernieuwde schip is klaar om als Eye of the Wind met passagiers de wereld rond te zeilen.
De charme van het zeilschip trekt ook de aandacht van de filmindustrie en vanaf de jaren 80 staan Hollywoodsterren als Brooke Shields, Tommy Lee Jones en Jeff Bridges tijdens opnames aan het roer.
De Eye of the Wind doet tegenwoordig vooral dienst als charterschip voor luxe zeilreizen. Het heeft bewust geen besturingssysteem voor de zeilen. De 750 vierkante meter worden nog altijd gehesen en gevouwen door menselijke spierkracht.
Nao Santa Maria
De Nao Santa Maria is de replica van het beroemde schip waarmee Columbus op 12 oktober 1492 voor het eerst voet aan wal zet in 'de nieuwe wereld', het huidige Amerika. Zijn ontdekking markeert het begin van de Europese kolonisatie van het Amerikaanse continent.
Columbus is in augustus van dat jaar uit Spanje vertrokken om via het westen een route naar Indië te vinden. Hij reist met 90 bemanningsleden verdeeld over drie schepen. Naast de Santa Maria zijn dat twee kleinere zeilschepen, de Pinta en de Niña. De Santa Maria is het vlaggenschip en het bevoorradingsschip van de expeditie.
Als Columbus land in zicht krijgt, gelooft hij ook werkelijk in Indië te zijn aangekomen. Niet lang daarna, op 25 december 1492, loopt de Santa Maria op de klippen voor de kust van het huidige Haïti en de Dominicaanse Republiek. Met de wrakstukken bouwt de bemanning La Navidad, de eerste Europese nederzetting in het nieuw ontdekte werelddeel.
De Santa Maria is een kraak (nao in het Spaans), een type zeilschip dat in die tijd veel werd gebruikt. Typerend is de verhoogde voor- en achterkant, het voorkasteel en het achterkasteel, waar weer een kleiner topkasteel op was gebouwd. De bemanning sliep waarschijnlijk in het voorkasteel en deels ook op het dek, in de buitenlucht.
In het achterkasteel was een hok met vee, waaronder kippen, een koe, geiten en varkens. Belangrijk voor de voedselvoorziening aan boord tijdens de lange reis. Columbus sliep waarschijnlijk in het topkasteel en hield daar mogelijk ook zijn scheepslogboeken bij.
Doorvaart voor de tallships
Speciaal voor Sail is in Amsterdam een deel weggehaald van de Jan Schaeferbrug, die het centrum verbindt met het Java-eiland. Daar kunnen de tallships de IJ-haven binnenvaren tijdens de Sail-In Parade. De brug is zo ontworpen dat het middendeel eruit kan.
B.A.P. Unión
Het is de eerste keer dat de B.A.P Unión naar Sail Amsterdam komt, het vlaggenschip van de Peruaanse marine. Het is één van de grootste tallships ter wereld: 115 meter lang en 46 meter hoog. Bijzonder detail tijdens de Sail-In Parade: alle cadetten aan boord staan op de ra’s, de dwarsbalken van het enorme schip waaraan de zeilen zijn bevestigd.
Benieuwd hoe de parade er vanaf dit enorme schip uitziet? Volg dan op 20 augustus op NOS YouTube de 360 graden camera die bovenin het schip hangt. Je kunt daar de tocht van de Unión van IJmuiden tot Amsterdam live volgen.
Zo’n groot schip heeft logischerwijs ook een flink zeiloppervlak: de 34 zeilen zijn samen in totaal 3.402 m² groot. De viermaster wordt voortgestuwd door zowel de zeilen als een motor.
De Unión is in de eerste plaats een opleidingsschip voor officieren en cadetten. Er zijn klaslokalen, trainingsfaciliteiten en een bibliotheek aan boord.
Reizen duren vaak enkele maanden. Tijdens een wereldreis in 2023 - 2024 bezocht de Unión 21 havens op vijf continenten.
De Unión is ook een zeilende ambassadeur voor Peru. Het bronzen boegbeeld is een eerbetoon aan de Inca-cultuur. Het toont de Sapa Inca Tupac Yupanqui, een symbool van leiderschap en wijsheid, met zijn arm geheven naar de zonnegod Inti.
Anna af Sand
Naast de B.A.P. Unión is de Anna af Sand een heel klein tallship. Maar het Noorse jacht is wel het oudste zeilschip tijdens Sail. Het werd voor het eerst te water gelaten in 1854.
Bij een jacht denk je nu vooral aan een luxueus privéschip, maar eind 19e eeuw waren jachten de vrachtwagens van die tijd. Ze vervoerden allerlei goederen langs de kust, over de fjorden en naar verdere oorden.
Het jachtschip Anna af Sand diende als transportschip voor de haringvisserij. In 1968 werd het schip verkocht aan twee Engelsen, maar op weg naar Engeland verkeerde de Anna af Sand in zo'n slechte staat dat het verging en de Engelse kust nooit bereikte.
Het wrak werd teruggesleept naar het Noorse Stavanger waar een reder het uiteindelijk kocht, restaureerde en in 1973 schonk aan het Maritiem Museum van Stavanger. Voor Noorwegen bleef belangrijk varend erfgoed behouden: het schip is nu van grote historische waarde en geldt als een van de oudste zeiljachten ter wereld.
Kijk woensdag 20 augustus live naar de Sail-In Parade vanaf 09.30 uur
op NOS.nl en in de app.
Sail is op NPO1 live te volgen van 14.00 – 17.00 uur .
In de avond is er op NPO 1 een terugblik
op de hoogtepunten
van 21.25 – 22.15 uur.
Colofon
Redactie: Cissy Lancee en Mirjam van Elburg
Beeldredactie: Olaf Hartjens
Eindredactie: Mathijs Pennings
De Graphics: Rogier Leijen en Florian Roest
Built with Shorthand