De 10 seconden tussen ramp en bijna-botsing boven Curaçao

Twee bijna-botsingen en een luchtverkeersleiding die in het duister tast. Vrijdag botste een passagiersvliegtuig, met plek voor 150 mensen bijna op een ander toestel. Zaterdag ging het om een zakenvliegtuig. Meerdere keren wisten piloten niet waar ze aan toe waren.

In alle gevallen waren Amerikaanse militaire toestellen de boosdoener. De VS vliegt in het luchtruim bij de ABC-eilanden om het grote buurland Venezuela onder druk te zetten. We laten zien wat er gebeurde.

De piloten zoeken contact met de luchtverkeersleiding van Curaçao en doen de volgende melding:

"Er vloog net een ander vliegtuig recht voor ons langs, op minder dan 8 kilometer afstand, misschien 3 tot 5 kilometer. Het was een tankvliegtuig van de Amerikaanse luchtmacht en het vloog op dezelfde hoogte als wij."

- piloot JetBlue

Er zaten maar enkele kilometers tussen de toestellen. Dat lijkt veel, maar in de lucht is dat een bijna-botsing. Vliegtuigen gaan zo snel dat de reactietijd heel kort is. Een afstand van minimaal 9 kilometer is volgens experts gebruikelijk.

De volgende visualisatie is gemaakt op basis van onderzoek door de NOS, de beschrijving door piloten en openbare vluchtdata.

De vliegtuigen passeren elkaar op ongeveer 10 seconden afstand. Had de JetBlue-piloot niet ingegrepen, dan was mogelijk een ramp gebeurd.

Uit de gegevens van vlucht JBU1112 blijkt dat de piloten gas terugnamen om een botsing te voorkomen. In korte tijd daalde de snelheid met ongeveer 70 kilometer per uur.

Luchtvaartexpert Joris Melkert van de TU Delft noemt het een levensgevaarlijke situatie. Een botsing werd voorkomen omdat piloten het Amerikaanse vliegtuig zagen. Melkert: "Het gebeurde overdag, dan zien we dingen. Wat als het donker is?"

Een botsing heeft dodelijke gevolgen, maar ook een bijna-botsing kent volgens Melkert risico's. "De vlucht was al even onderweg, je kunt je voorstellen dat stoelriemen los zijn en de catering al is begonnen met serveren. Als de piloot dan een agressieve uitwijkmanoeuvre maakt, kunnen er gewonden vallen."

Een tweede incident

Het blijft niet bij het incident van vrijdag. De dag erna botste een zakenvliegtuig bijna op een Amerikaans toestel. De frustratie van de piloot is goed te horen in een gesprek met de luchtverkeersleiding op Curaçao:

"Ik snap niet waarom we geen botsingswaarschuwing kregen. Want ze waren echt heel dichtbij. En u stuurde ons er recht op af."

- piloot zakenvliegtuig

En die andere militaire toestellen zijn massaal aanwezig in het gebied. De VS heeft ontzettend veel troepen verplaatst naar landen en eilanden rondom Venezuela. Er vliegen straaljagers, drones, grote transportvliegtuigen en dus tankvliegtuigen.

Dit zijn enkele routes waar Amerikaanse militaire vliegtuigen zijn gespot in de afgelopen maanden:

'Blinde' luchtverkeersleiding

Zondag was het opnieuw spannend bij Curaçao. Luchtverkeersleiders zien dat een vliegtuig van JetBlue (JBU373) opnieuw op een onbekend vliegtuig afkoerst. Ze waarschuwen de piloot. Die ziet het onbekende toestel vanuit de cockpit onder hem langsschieten.

"Oh vliegt hij onder je? Godzijdank."

- luchtverkeersleiding Curaçao

Dat piloten elkaar moeten ontwijken op basis van zicht is uitzonderlijk. Er zit technologie in vliegtuigen die botsingen moeten voorkomen. In het bijzonder: de transponder.

Dat kastje stuurt unieke codes naar de radar van luchtverkeersleiders, zodat die weten met welk vliegtuig ze dealen. Daarnaast geeft het de locatie, hoogte en snelheid door. Zo blijft er voldoende afstand tussen toestellen en kan een vliegtuig worden gevolgd.

Een transponder zendt en ontvangt. Zo kan het andere piloten waarschuwen als die te dichtbij vliegen. Internationaal is afgesproken dat vliegtuigen altijd hun transponder aan hebben.

Dat was bij deze incidenten niet het geval. De Amerikanen hadden hun transponders uitstaan. Dat is bij militaire vliegtuigen gebruikelijk, om geen positie weg te geven aan tegenstanders.

Met alle gevolgen van dien dus voor de veiligheid in het luchtruim van Curaçao. Daarom kwam er op 22 november al een formele waarschuwing vanuit de luchtvaartautoriteit op het eiland. 'Let op: er is onbekend luchtverkeer, vlieg voorzichtig.' Ook de Amerikaanse luchtvaartdienst waarschuwde die dag voor militaire vliegtuigen op alle hoogtes.

Een week later plaatste de Amerikaanse president Trump op sociale media dat het luchtruim boven Venezuela en de omgeving als gesloten moet worden beschouwd. Hij richt zich naar eigen zeggen op "alle vliegtuigen, piloten, drugsdealers en mensensmokkelaars".

Toch bleven luchtvaartmaatschappijen vliegen op Curaçao. En ook na de incidenten van de afgelopen dagen blijven de vliegmaatschappijen TUI, KLM en Corendon dat doen. Die zeggen dat ze "de situatie in de gaten houden" en dat ze extra lampen aanzetten bij het opstijgen en landen vanaf Curaçao.

Poort naar de wereld

Curaçao kan ervoor kiezen om het luchtruim te sluiten voor vliegverkeer, maar dat zou grote gevolgen hebben, want de luchthaven is erg belangrijk, zegt NOS-correspondent Dick Drayer die op Curaçao woont: "Het is op een klein eiland de poort naar de rest van de wereld. Naar handel, om toeristen te ontvangen. Dat is de belangrijkste inkomstenbron van Curaçao."

Het liefst ziet men op Curaçao een andere oplossing. Bijvoorbeeld een veilige vliegroute en hoogte afspreken voor commerciële vluchten met de Amerikanen. Of het krijgen van specifiekere waarschuwingen over waar de Amerikanen van plan zijn om te vliegen.