De vogelgriep uitgelegd

De vogelgriep. Een virus dat steeds opnieuw de kop opsteekt bij Nederlandse pluimveebedrijven. De naam zegt het al: vogelgriep is een virus dat van oorsprong voorkomt bij wilde vogels zoals ganzen, eenden en zwanen. Oorspronkelijk was de vogelgriep niet zo'n groot probleem. Het was toen een laag-pathogene variant waar vogels niet of weinig ziek van werden.

Dat veranderde eind vorige eeuw. In Azië muteerde het virus zich op pluimveebedrijven naar een hoog-pathogene variant: een erg besmettelijk én dodelijk virus.

Sindsdien hebben zich over de hele wereld hoog-pathogene varianten verspreid. Ook in Nederland zien we inmiddels bijna elk jaar een golf van uitbraken.

Seizoenen

De vogelgriep wordt vanaf de jaren 2000 een groot probleem in Europa. Zo muteert in 2003 in Nederland een nieuwe variant, die leidt tot een enorme uitbraak. Dertig miljoen kippen en ander pluimvee worden afgemaakt.

Dát specifieke vogelgriepvirus wordt in 2003 uitgeroeid, maar andere virussen blijven zich ontwikkelen. In 2005 springt het succesvol over op wilde vogels, en verspreidt zich via de vogeltrek over Europa en Afrika. En in 2021 past het zich zo goed aan op wilde vogels, dat het jaarrond vogels blijft besmetten.

Sinds 2021 zien we in Europa een 'vogelgriepseizoen' ontstaan.

Ieder jaar in oktober treffen onderzoekers het vogelgriepvirus weer vaker aan in de kadavers van wilde vogels.

Kort na de eerste ontdekkingen volgen dan ook uitbraken bij pluimveehouderijen. Het virus komt dus via de wilde vogels terecht bij pluimvee.

Opvallend is dat in 2025 door heel Europa veel meer wilde vogels met vogelgriep worden gevonden. Volgens wetenschappers is het nog te vroeg om te zeggen hoe dit komt. Wel waarschuwen zij dat het kan betekenen dat veel meer pluimveebedrijven zullen worden besmet dan in de afgelopen twee jaar.

Verspreiding

Het vogelgriepseizoen gaat ongeveer gelijk op met de vogeltrek. Dat is geen toeval. Trekvogels, zoals wilde ganzen, trekken in het najaar naar warmere landen om daar te overwinteren. Het aantal wilde vogels in het land neemt dus enorm toe. Hoe meer vogels, hoe groter de kans op verspreiding.

Het virus verspreidt zich vaak via vogelpoep of veertjes van besmette dieren. In één gram poep kunnen zo'n 100 miljoen virusdeeltjes zitten. Via laarzen of kleding, ongedierte of stof kan het zo in een stal vol pluimvee terechtkomen waar verspreiding vervolgens razendsnel gaat.

Nederland is vergeleken met andere Europese landen relatief kwetsbaar voor vogelgriep. Ons land heeft namelijk veel meer pluimveehouderijen per hectare dan andere landen: ongeveer zes keer meer dan het Europese gemiddelde. Zeker in het zuiden en oosten van het land is de dichtheid hoog.

Deze kaart laat zien hoe waarschijnlijk het is dat wilde vogels het vogelgriepvirus bij zich dragen. In landen waar veel trekvogels passeren, is die kans groter.

Veel Europese trekvogels trekken door Nederland, en landen er ook vaak. De kans dat het virus zich verder verspreidt door het hoge aantal vogels, is dus erg groot.

Als er bij een pluimveehouderij vogelgriep wordt ontdekt, moeten daar alle vogels worden gedood. Vroeger werden ook de vogels van alle bedrijven binnen een straal van 1 kilometer geruimd, maar sinds 2023 is dit niet meer beleid.

Wel wordt binnen een straal van 3 kilometer al het pluimvee getest op vogelgriep. Dit doet de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit.

Bedrijven in een straal van 10 kilometer krijgen een vervoersverbod: zij mogen hun vogels en andere dieren niet verplaatsen, net als dierlijke producten als eieren en mest.

Voor een veel groter gebied geldt dan vaak al een ophok- en afschermingsplicht. Bij een ophokplicht moeten bedrijven al hun vogels binnenhouden. De afschermplicht geldt voor kinderboerderijen, dierentuinen en hobbyhouders. Die houdt in dat zij hun vogels bijvoorbeeld met een volière moeten beschermen tegen wilde vogels.

Na enkele uitbraken geldt in het najaar van 2025 een ophok- en afschermingsplicht voor heel Nederland.

De hoog-pathogene vogelgriep is bijna altijd dodelijk voor vogels. Het virus tast de luchtwegen, spijsvertering en het zenuwstelsel aan. Zieke vogels reageren bijna niet meer en maken geen geluid meer. Soms hebben ze ademhalingsproblemen, druipende ogen of stuiptrekkingen.

Het virus is overdraagbaar op zoogdieren. Vaak gebeurt dat als het dier een besmette vogel heeft opgegeten. Ook mensen kunnen vogelgriep krijgen, maar de kans daarop is erg klein. Alleen als je intensief contact hebt met besmette vogels kun je ziek worden.

De klachten lijken dan meestal op die van een normale griep: hoofdpijn, koorts, spierpijn en hoesten. Wel bestaat de kans dat besmetting leidt tot een ernstige longontsteking en zelfs overlijden.

Vaccinatie

Het wachten is op een vaccin tegen vogelgriep. Er worden al proeven gedaan op een leghennenbedrijf in Nederland. Die hebben tot nu toe positieve resultaten, maar het inenten van kippen is nog niet landelijk ingevoerd. Volgens het ministerie van Landbouw kan dat ook niet sneller gebeuren "Toepassing ervan mag alleen onder strikte voorwaarden uit de Europese verordening. Zolang er geen officieel vaccinatieprogramma is, is het in Nederland verboden om vaccins tegen vogelgriep toe te passen", aldus het ministerie.